Şeyh Said (1865 ya da 1866; Palu, Elazığ - 29 Haziran 1925, Diyarbakır), Zaza bir aileye mensup olan Nakşibendi şeyhi. Kürt lider.
Babasının adı Mahmut, annesininki ise Merve'dir. Muş, Malazgirt'te eğitimi gördükten sonra babasının Hınıs'a göç etmesiyle oraya yerleşmiştir. Nakşibendi târikatının liderlerinden olup Ermeni Kırımına karşı çıkan fetvalar vermiştir. I. Dünya Savaşı sırasında Rusya İmparatorluğu'nun Doğu Anadolu'ya ilerlemesinden dolayı Piran'a taşınmak zorunda kalmış ve savaştan sonra Hınıs Kolhisar'a yerleşmiştir.1925 yılında Şeyh Said İsyanı'nın lideri olmaktan yargılanmış ve idam edilmiştir.
Konu başlıkları [gizle]
1 Soygeçmişi ve Akrabaları
2 Şeyh Said İsyanı - Genç Hâdisesi
3 Cibranlı aşiretiyle ilişkisi
4 Ayrıca bakınız
5 Notlar
6 Kaynakça
Soygeçmişi ve Akrabaları[değiştir
Şeyh Sait'in dedesi Palulu Şeyh Ali Sebdi'dir. Şeyh Ali Sebdi'nin dört oğlu vardır: Şeyh Hasan, Şeyh Hüseyin, Şeyh Mehmet ve Şeyh Mahmut (Şeyh Sait'in babası). Şeyh Mahmut'un da yedi oğlu vardır: Şeyh Sait, Şeyh Bahattin, Şeyh Diyaettin, Şeyh Necmettin, Şeyh Tahir, Şeyh Mehdi ve Şeyh Addürrahim.Şeyh Sait'in dördü kız, altısı erkek olmak üzere on çocuğu olmuştur. Şeyh Sait'in oğlu Ali Rıza Efendi'nin oğlu Mehmet Fuat Fırat, 1973'te Erzurum bağımsız milletvekili olarak TBMM'ye girmiştir.Şeyh Sait'in karısı Fatma Hanım, Kürt Miralayı Hamidiye Alaylarının liderlerinden Cibranlı Halit Bey'in kız kardeşiydi. Yine Halit Bey'in kardeşi olan Güllü Hanım da, Binbaşı Kasım (Ataç) ile evliydi. Şeyh Şait'i ayaklanmanın bastırılması ardından eleveren, Binbaşı Kasım'dır.
Şeyh Said İsyanı - Genç Hâdisesi
Ana madde: Şeyh Said İsyanı
Birinci Meclisin Bitlis milletvekili Yusuf Ziya tarafından aşiretler arasındaki tanınmışlığı ve sözünün geçmesi nedeniyle gizli Kürt İstiklal komitesi'ne ("Azadi" örgütü) üye yapıldı. 1924 yılında Yusuf Ziya tutuklandı. Suçunu itiraf eden Yusuf Ziya Bey, Cibranlı Halit, Hasananlı Halit, Hacı Musa ile birlikte Şeyh Said'in de adını verdi. Doğu illerindeki aşiretleri dolaşan Şeyh Said, Cumhuriyet ve Mustafa Kemal'in dinsizliğinden, çıkarılan yasalar ile İslamiyetin, nikah, ırz ve namusun Kuran'ın ortadan kalkacağından, ağaların ve hocaların idam edileceğini veya sürüleceğinden bahseden propagandalar yaptı. Kayınbiraderi Albay Cibranlı Halit'in adamları Cemiyet-i Akvam'a haber vereceklerini, bölgede devletin askeri güçlerinin bulunmadığını ve kolayca bölgeyi ele geçirebileceklerini söyledi. Cumhuriyete ve devrimlere karşı bir ayaklanma fetvası hazırlayarak devrimlere destek verenlerin canları ve mallarının helal olduğunu yazdı. Fetvayı aşiretlerin ileri gelenlerine göderdi. Varto'daki Hormek aşireti devlet yanlısı olduğu için ayaklanmaya uymayacaklarını açıkladı. Şeyh Said ifade vermek için Bitlis Harp Divanı'na davet edildiğinde yaşlı ve hasta olduğu için ifade vermeye gitmeyince ifadesi Hınıs'ta alındı. Diyarbakır, Çapakçur, Ergani ve Genç illerinde bir ay kadar dolaştıktan sonra 13 Şubat 1925 tarihinde Piran'daki kardeşinin evine yerleşti. Piran'da jandarmanın 5 suçluyu tutuklama girişimi üzerine çıkan çatışma sebebiyle ayaklanma hareketi planlanandan önce başladı.[13]
1924 Ekim ayından yakalanacakları güne kadar hükûmetle haberleşmekte olan bacanağı Kasım Bey (Kasım Ataç) tarafından ihbar edilmiştir.[14]
İdam edilmeyeceği sözü alınca 14 Nisan 1925'te önce İran'a geçmeye karar vermiştir. Ancak Binbaşı Kasım teslim olmak istemiştir. Abdurrahmanpaşa Köprüsü'nde teslim olmuştur[15].
Genç Hâdisesinin (Şeyh Said İsyanı) bastırılmasından sonra "Şark İstiklal Mahkemesi"nde yargılanıp idama mahkûm edildi.
Cibranlı aşiretiyle ilişkisi
Cıbranlı
Mahmud Bey
Şeyh Said
Cibranlı Halit
Güllü Hanım
Binbaşı Kasım
Şeyh Said İsyanı (Genç Hâdisesi)
Palu
^ 1865'te Elazığ ilinin Palu İlçesinde doğdu. Erzurum'un Hınıs ilçesi Kolhisar köyünde ikamet ederdi. (Şimşek 2001, s. 112)
^ Işık (2000), s. 102
^ İnce, Özdemir (1 Temmuz 2005). "Şeyh Said kimdir neden isyan etmiştir?". Hürriyet Gazetesi. Erişim tarihi: 26 Eylül 2008.
^ a b ...Sheikih Mehmed Said (1865-1925), member of a Zaza family originally from Piran and revered sheikh of the Naqshbandi Sufi order, ...Üngör (2012), s. 123.
^ Şeyh Said Zaza ve Sünnî idi, Nuri Dersimi Zaza ve Alevi idi. Bedirhani ve Cemilpaşazade kardeşler Sünnî ve Kurmanc idiler, Bozarslan (2002), s. 843
^
Hugh Evelyn Wortham, Mustapha Kemal of Turkey, Little, Brown, 1931, s.188 ve s.250
Mehmed S. Kaya, The Zaza Kurds of Turkey: A Middle Eastern Minority in a Globalised Society, Tauris Academic Studies, London 2011, s. 61 "However, the legendary Kurdish leader Sheikh Said had this to say about the Nakshibendi Order..."
Nelida Fuccaro, [www.kovarabir.com/nelida-fuccaro-somurge-yonetimi-altindaki-suriye%e2%80%99de-kurtler-ve-kurt-milliyetciligi/ Sömürge Yönetimi Altındaki Suriye’de Kürtler Ve Kürt Milliyetçiliği: Siyaset, Kültür ve Kimlik], BÎR dergisi, Sayı 1 (Orjinal makale: Fuccaro, Nelida (2002) 'Kurds and Kurdish Nationalism in Mandatory Syria: Politics, Culture and Identity.' In: Vali, A., (ed.), Essays on the Origins of Kurdish Nationalism. Costa Mesa, US: Mazda, pp. 191-217) "Kürt ve Nakşibendi bir dini lider olan Palu’lu Şeyh Said’in önderliğinde Türkiye’nin doğusunda ortaya çıkan 1925’teki Kürt isyanı"
Kürşat Ekrem Uykucu, 1919 dan 1973'e kadar Cumhuriyet tarihi ansiklopedisi, Kervan Yayinlar, 1973, s.18 ve s.241 "Şeyh Sait (Kürt Sait)"
Abdulkerim Yahya el Zebari, 'Kürtler... Türkiye'nin kanayan yarası', Londra'da Arapça yayımlanan el Zaman gazetesi, 13 Ağustos 2007 tarihli yazının tercümesi
Ramazan YAVUZ, "Davet üzerine eyleme gelmiş" (haber) DHA: "İsyancı Kürt lider Şeyh Said’in sarıklı fotoğrafı"
Ahmet Kahraman, Kürt isyanları: Tedip ve tenkil, Evrensel Basım Yayın, 2003, s.411 "isyancı Kürt lider Şeyh Said"
[http://www.taraf.com.tr/haber/seyh-saitin-torunu-istanbulda-yarisiyor.htm "Şeyh Sait'in torunu İstanbul'da yarışıyor" (haber), Taraf: "Kürt lider Şeyh Sait"
http://www.executedtoday.com/2011/06/29/1925-sheikh-said-piran-kurdish-rebel/
http://www.taraf.com.tr/oral-calislar/makale-seyh-said-in-gizlenen-vasiyeti.htm
http://books.google.com.tr/books?hl=tr&id=P6lpAAAAMAAJ&q=kurd#search_anchor
^ 1900'den 2000'e Kürtler, SES Basın ve Yayıncılık, Ocak 2000, İstanbul, s. 26.
^ A.g.e., s. 36.
^ Mumcu (1991), s. 60
^ Mumcu (1991), dipnot 123
^ Mumcu (1991) s. 54-55
^ Mumcu (1991) s. 104 ve dipnot 218
^ Ergün Baybars, İstiklal Mahkemeleri, s. 222,223
^ Mumcu (1991), s. 111
^ A.g.e, s.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder